De Nederlandse regering heeft onlangs een verhoging van de belasting op ‘suikerhoudende’ dranken (verbruiksbelasting) aangekondigd. De maatregel voorziet in een vaste belastingheffing op alle niet-alcoholische en niet-zuiveldranken, ongeacht hun suikergehalte. De prijsverhoging heeft betrekking op vruchtensappen, frisdranken (inclusief light- of suikervrije versies), alcoholvrije bieren en plantaardige melkvervangers (met of zonder toegevoegde suikers).
De achterliggende gedachte voor deze belasting is dat als dranken duurder worden, mensen eerder voor een gezondere optie zullen kiezen, namelijk water. De verbruiksbelasting op mineraalwater wordt vanaf 1 januari 2024 dan ook afgeschaft.
Maar zal een prijsstijging van een paar cent[1] Nederlandse consumenten echt afschrikken om iets te drinken dat geen water, thee, koffie of melk is, vooral als de enige keuze die gestimuleerd wordt mineraalwater is? En als fabrikanten de prijsstijging doorberekenen aan de consument, zullen ze dan wel gestimuleerd worden om het suikergehalte van hun producten te verlagen?
We vroegen onze online consumenten community Food Forum om mee te denken over deze nieuwe maatregel.
Een oplossing voor een steeds relevanter probleem
De meeste deelnemers aan ons onderzoek vinden dat overgewicht in Nederland een probleem is dat moet worden aangepakt.[2]
“Omdat de gezondheid anders verder verslechtert en de zorg steeds duurder wordt.” Lieke, 38
“Omdat overgewicht tot gezondheidsproblemen leidt op de lange termijn.” Eva, 28
Maar niet alle deelnemers vinden dat het de taak van de overheid is om in deze kwestie in te grijpen. Een handjevol deelnemers vindt dat suikerconsumptie een individuele verantwoordelijkheid is.
“Ik vind overgewicht een belangrijk probleem, maar het is niet nodig daar specifieke maatregelen voor te nemen. Het is beter om dit samen met een leefstijlhulp en diëtist op te lossen.” Tiny, 70
Een kleine prijsverhoging zal geen verschil maken
De overgrote meerderheid van de deelnemers is er niet van overtuigd dat deze kleine prijsverhoging ertoe zal leiden dat mensen minder suikerhoudende dranken gaan drinken. Een enkeling heeft het over een gewoonte, anderen over verslaving. Beide worden niet gezien als gemakkelijk om van af te komen met een maatregel die als vrij mild wordt gezien.
“Kleinere verhogingen helpen niet, dat is meer een symbolische waarschuwing. suiker, alcohol, en nicotine….hoeveel zijn er daar niet verslaafd aan. Een kleine verhoging houdt hen daar echt niet vanaf.” Iris, 53
“Iedereen is gewend aan wat hij/zij eet en drinkt. Zo’n maatregel heeft daar geen invloed op.” Mathijs, 32
Deze maatregel is niet (alleen) gericht op de consumenten voor wie hij bedoeld is
Een ander punt van kritiek op deze maatregel is dat hij mensen met een kleine beurs onevenredig hard treft. Het wordt gezien als een straf voor consumenten met een kleiner budget, terwijl consumenten van alle economische niveaus deze dranken drinken.
“Ik vind dit geen eerlijke en rechtvaardige maatregel, omdat dit soort producten worden aangeschaft in alle lagen van de bevolking, maar in dit geval de mensen met een lager inkomen hiermee ‘gepest’ worden.” Matthijs, 32
Andere deelnemers hebben het gevoel dat ze gestraft worden voor het onvermogen van anderen om hun suikerinname onder controle te houden.
“Omdat dit ingevoerd wordt zodat vooral mensen met overgewicht minder suiker binnen krijgen. Maar de groep zonder overgewicht wordt hiermee ‘benadeeld’, dus niet helemaal rechtvaardig.” Romy, 24
“De mensen die geen overgewicht hebben, die worden toch de dupe van deze prijsverhoging.” Linda, 42
Dit benadrukt het belang van het communiceren van de voordelen van de belasting aan iedereen. In het geval van deze maatregel is het de bedoeling dat alle consumenten er baat bij hebben, omdat een verminderde suikerinname goed is voor de gezondheid van iedereen. Deze maatregel moet ontsnappen aan de onbedoelde framing van een oneerlijke straf voor mensen die niet worstelen met overgewicht, of consumenten met minder besteedbaar inkomen.
Het is oneerlijk omdat dit ‘geldklopperij’ van de overheid is
Er is een kloof tussen wat er gebeurt met het extra geld dat deze belasting oplevert en hoe dit de Nederlandse burgers zal dienen.
“Als de meer-winst naar de staat gaat, wat met belasting het geval is, dan vraag ik me ook af of het wel op de goede plaatsen gebruikt gaat worden” Ina, 87
Dit is een kans voor de overheid om deze extra inkomsten te gebruiken voor programma’s die een gezondere levensstijl stimuleren. Dit teruggeven aan consumenten geeft een extra reden om een beetje meer te betalen voor de keren dat ze ‘zondigen’.
Alleen eerlijk als een gezond alternatief goedkoper wordt – maar water is geen goede troostprijs
De Nederlandse maatregel maakt mineraalwater goedkoper door de belasting op dit product te schrappen. Dit is in lijn met de aanbeveling van het RIVM om een gezond alternatief te bieden.
Maar in de ogen van veel consumenten is dit geen eerlijke ruil.
Enerzijds vervangt water geen frisdrank of plantaardige melkvervangers. Mensen drinken water om hun dorst te lessen, maar ze drinken frisdrank als ze iets lekkers willen. Ze gebruiken amandelmelk bij het bakken, bij hun cornflakes en in hun koffie. Bovendien denken consumenten dat kraanwater al zo goed als gratis is. En beter voor het milieu.
“En wat een troost: de verbruiksbelasting wordt mineraalwater afgeschaft! Ik drink gewoon water uit de kraan dus wat heb ik daaraan? Veel beter voor het milieu ook, kraanwater.” Fiona, 46
“Volgens mij heeft Nederland haar schone kraanwater heel goed op orde en zie ik niet in waarom belasting op mineraal water een positieve bijdrage gaat leveren in het stimuleren van gezonder gedrag.” Bob, 38
Om consumenten van suikerhoudende dranken af te helpen, moeten ze worden aangemoedigd om een beter alternatief te kiezen. Dit hoeft geen kunstmatig gezoete frisdrank te zijn, maar gebotteld water is niet goed genoeg als troostprijs.
Lessen van de suikerbelasting in het Verenigd Koninkrijk
Hoe zou het beter kunnen? Welke lessen kunnen we leren van landen die al soortgelijke belastingen hebben ingevoerd? Er is bewijs uit het Verenigd Koninkrijk dat hun ‘slimme’ suikerbelasting fabrikanten ertoe aanzette het recept van hun dranken te veranderen, zodat ze minder suiker bevatten. Dit verminderde direct de hoeveelheid suiker die per huishouden werd geconsumeerd, evenals het aantal ziekenhuisopnames voor het trekken van melktanden bij kinderen.
De Soft Drinks Industry Levy (SDIL) in het Verenigd Koninkrijk is een genivelleerd systeem – meer suiker, meer extra belasting. Minder suiker, geen extra belasting. Deze belasting stimuleerde fabrikanten (en gaf ze de tijd) om hun recepten te herformuleren en de hoeveelheid suiker te verminderen (Scarborough et al., 2020). Schattingen toonden aan dat de gemiddelde hoeveelheid suiker geconsumeerd uit frisdranken per persoon per week daalde met 19,2 g en 12,9 g, in 2018 en 2019 respectievelijk (Allais, Enderli, Sassi, & Soler, 2023).
Een ander onderzoek (Rogers et al., 2023) liet zien dat de grootste voordelen voor de mondgezondheid plaatsvonden tussen de aankondiging van de belasting en de implementatie ervan, in de periode van twee jaar waarin fabrikanten de meeste receptwijzigingen doorvoerden.
Met andere woorden, het stimuleren van fabrikanten en hen genoeg tijd geven om de hoeveelheid suiker in hun dranken te verminderen, leidde tot minder suikerconsumptie door frisdranken zonder negatieve invloed op de verkoop. Met deze nieuwe Nederlandse suikertaks worden fabrikanten niet gestimuleerd om hun suikergehalte te verlagen en worden consumenten niet gestimuleerd om over te stappen op suikervrije alternatieven, omdat zowel de gewone als de light/nulversies van frisdranken gelijk worden belast.
Onlangs heeft het RIVM onderzocht welke effecten een ‘slimme’, trapsgewijze belasting zou hebben op de suikerconsumptie in Nederland. Ze concluderen dat als gevolg van zo’n belasting “mensen naar verwachting 15 tot 18 procent (18 tot 21 miljoen kilo) minder suiker uit niet-alcoholische dranken zullen kopen”.
Om van een suikertaks een succes te maken, is een fundamenteel andere insteek van de wetgeving nodig, is dan ook onze conclusie. De acceptatie onder burgers is laag en de verwachtingen over de effectiviteit ook.
Onze aanbevelingen:
- Zorg voor een trapsgewijze belastingsysteem dat fabrikanten aanmoedigt om het suikergehalte van frisdrank te verlagen in plaats van een vlaktaks die consumenten niet genoeg alternatieve opties geeft om uit te kiezen (naast water).
- Promoot alternatieven die gezonder maar ook realistisch zijn. In veel situaties waarin consumenten frisdrank drinken, zijn ze niet bereid om gewoon water te drinken. Een tussenoptie die spannender is dan water moet beschikbaar zijn en aangemoedigd worden.
- Frame het voordeel van de maatregel in hoe het iedereen zal beïnvloeden, niet alleen een groep mensen. Communiceer in dit geval hoe minder suiker goed is voor de algehele gezondheid van iedereen die frisdrank drinkt, niet alleen voor mensen met overgewicht of obesitas.
- Communiceer wat er gebeurt met de extra inkomsten die de overheid int. Dit is vooral interessant als er een fonds wordt opgericht om te investeren in projecten op het gebied van gezonde voeding. Dan hebben consumenten tenminste het gevoel dat het extra geld dat ze betalen naar iets nuttigs gaat, wat in overeenstemming is met het doel van de belasting.
Consumentenonderzoek
Vijftig Nederlandse consumenten in onze conscious consumer community beoordeelden dit beleid op drie aspecten: hun algemene houding ten opzichte van het probleem waar het beleid zich op richt (in dit geval overgewicht en obesitas)[3], en de perceptie van eerlijkheid en effectiviteit van het beleid. Gepercipieerde eerlijkheid gaat over hoe rechtvaardig en eerlijk men vindt dat de maatregel is – bijvoorbeeld door burgers gelijk te behandelen of een specifieke groep niet te benadelen. Gepercipieerde effectiviteit gaat over hoe waarschijnlijk men denkt dat het is dat de maatregel het beoogde doel zal bereiken, in dit geval het verminderen van de suikerinname van Nederlandse burgers. Van alle drie de items is aangetoond dat ze de sterkste voorspellers zijn van de acceptatie van interventiestrategieën voor gezonde voedingskeuzes (Bos et al. 2013).
Voetnoten
[1] De verbruiksbelasting zal stijgen met €17,30 per 100L (van €8,83 naar €26,13). Voor een glas frisdrank is dit een verhoging van ongeveer 4.5 eurocent.
[2,3] Dit is niet het enige probleem dat de belasting wil aanpakken, maar het is wel het onderwerp dat centraal stond toen het werd besproken door de RIVM. Het is de bedoeling dat de algehele gezondheid en het welzijn toenemen door de inname van suiker te verminderen, omdat een hoge suikerconsumptie verband houdt met verschillende gezondheidsproblemen zoals tandbederf en mentale gezondheid.
Verwijzingen
Allais, O., Enderli, G., Sassi, F., & Soler, L. (2023). Effective policies to promote sugar reduction in soft drinks: lessons from a comparison of six European countries. European Journal of Public Health, 33(6), 1095–1101. https://doi.org/10.1093/eurpub/ckad157
Bos, C., Van Der Lans, I., Van Rijnsoever, F. J., & Van Trijp, J. (2013). Understanding consumer acceptance of intervention strategies for healthy food choices: a qualitative study. BMC Public Health, 13(1). https://doi.org/10.1186/1471-2458-13-1073
Rogers, N. T., Conway, D. I., Mytton, O., Roberts, C. H., Rutter, H., Sherriff, A., White, M., & Adams, J. (2023). Estimated impact of the UK soft drinks industry levy on childhood hospital admissions for carious tooth extractions: interrupted time series analysis. BMJ Nutrition, Prevention & Health, e000714. https://doi.org/10.1136/bmjnph-2023-000714
Scarborough, P., Adhikari, V., Harrington, R., Elhussein, A., Briggs, A., Rayner, M., Adams, J., Cummins, S., Penney, T. L., & White, M. (2020). Impact of the announcement and implementation of the UK Soft Drinks Industry Levy on sugar content, price, product size and number of available soft drinks in the UK, 2015-19: A controlled interrupted time series analysis. PLOS Medicine, 17(2), e1003025. https://doi.org/10.1371/journal.pmed.1003025
Vellinga, R., Van Steenbergen, E., Nawijn, E., & Van Bakel, M. (2020). Suikertaks: een vergelijking tussen drie Europese landen : Kenmerken en effecten van een belasting op suikerhoudende dranken, met overwegingen voor Nederland. Open Repository. https://doi.org/10.21945/rivm-2020-0112
